Boka i Zapadna Crna Gora
Zapadna Crna Gora je prostor u kojem postoji tradicionalna podjela na plemena, od kojih su najvažnija Banjani, Drobnjak i Piva. Stećak se, kao obilježje, nalazi i istočnije, uključujući predjele Polimlja, Morače, Stare Crne Gore i Boke Kotorske.
U području Banjana postoji blizu trideset starih ćiriličkih epitafa. Ovo područje, koje pripada opštini Nikšić, najbogatije je natpisima srednjeg vijeka. Oni su grupisani oko crkava i leže uglavnom u savremenim srpskim grobljima.
U Banjanima su, kao i u Istočnoj Hercegovini, prisutni nadgrobni krstovi koji pripadaju kasnom srednjem vijeku. Dominantan oblik spomenika je sanduk i veoma je visoko učešće visokih sanduka elegantnih linija i ukrašenih. Ovdje bi zbog očuvanosti i visokog nivoa zanatske i umjetničke obrade izdvojili nekropole u Gornjem Tupanu, Broćancu, Prigradini (oko Saborne crkve Sv. Arhangela Mihaila), Macavarama. Prisutni su, takođe, nadgrobni krstovi manjih dimenzija koji pripadaju 16-18. vijeku, katkada sa ćiriličkim natpisima tipične sadržine.
Posljednjih godina pošlo nam je za rukom otkriti i objaviti niz novih, nauci nepoznatih natpisa srednjeg vijeka (na pr. natpisi u prostoru Oputne rudine - Vraćenovići, Koravlica).
Na području Drobnjaka (opštinski sjedište Šavnik), stećci se grupišu oko crkava koje u velikom broju pokazuju raški arhitektonski plan. Nažalost, ovdje je došlo do opsežnih devastacija nekropola srednjeg vijeka, a natpisi su veoma rijetki. Grupišu se u reonu Saborne crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Pošćenju.
U Pivi (opštinsko sjedište Plužine) postoji određen broj velikih nekropola, kakva je nekropola u Rudinicama i veoma dragocjenih grobaljskih cjelina, kakvo je ono u podnožju Soko grada. I ovdje se nekropole nalaze oko crkava o kojima pouzdano znamo da su postojale i sagrađene tokom 15. vijeka (doba Kosača).
Ogromne, nemjerljive štete srpskoj istoriji i kulturi nanijelo je potapanje rijeke Pive sa njenim manastirom. Pivu, kao predio, odlikuje značajan broj nadgrobnih krstova i crkvišta.
Informacije dobijene u okviru projekta namijenjene su istraživačkoj zajednici u konzorcijumu koji bi se formirao sa ciljem realizacije projekta, studentskoj populaciji, stanovništvu područja Tropolja i Zapadnih strana, kao i potencijalnim turistima.
Rezultati projekta biće prikazani kroz promotivne publikacije iz istorije, kulture i književnosti namijenjene široj javnosti i turistima, kroz mapu lokacija ćiriličnih spomenika na području Tropolja i Zapadnih strana, namijenjenu naučnim ustanovama i institucijama, kroz Zbornik (ili atlas) sa sitematizovanim arheološkim lokalitetima i spomenicima i njihovom analizom, kao i kroz program terenske nastave za studente partnerskih unverziteta.
Dr Goran Komar
